Japonica w stylu namban

Na wystawie Japonica w stylu namban prezentowanej w Ośrodku Kultury Europejskiej EUROPEUM obejrzeć można bogato zdobione przedmioty będące przykładem sztuki japońskiej w stylu namban. Wystawa czynna do 19 kwietnia.

Pokaz dotyczy obiektów sztuki nieeuropejskiej, lecz powstałych pod jej wpływem. Prezentowany sepet i jelce tarczowe tsuba w typie namban obrazują ów wpływ, który zaznaczył się w sztuce japońskiej. Rozwinął się on na przełomie XVI i XVII wieku – i z tego okresu pochodzą obiekty z kolekcji Muzeum Narodowego w Krakowie.

Formy tych przedmiotów i ich bogate zdobienia nawiązują do typowych przykładów namban. Dosłowne tłumaczenie tej nazwy – “południowi barbarzyńcy” – związane jest z przybyłymi do Japonii w XVI wieku Europejczykami (w roku 1543 dotarli do Japonii Portugalczycy), a także mieszkańcami kontynentalnej Azji. Zarówno Europejczycy, jak i Azjaci – kupcy, podróżnicy, misjonarze – napływali do Japonii od strony południowych portów. Stąd w wyraźnie pogardliwym określeniu cudzoziemców znalazł się element wskazujący stronę świata.

Jednakże, pomimo nieukrywanej niechęci do obcych, Japończycy przyglądali się z zainteresowaniem przywożonym przez nich przedmiotom. Zadziwienie wywoływały na przykład obrazy olejne, zarówno sama ich technika – nieznana dotychczas w Japonii – jak i tematyka. Często niezrozumiała, prowadziła niekiedy do powstania anegdotycznych sytuacji – na przykład wówczas gdy kobiety goszczące u pewnego kapitana statku padły na kolana, by oddać cześć zdobiącemu wnętrze wizerunkowi kobiety, w przekonaniu, że to Matka Boska. A była to zmysłowa Wenus umilająca długą podróż marynarzom…

Z kolei obiekty rzemiosła intrygowały kształtami, zdradzającymi niezwykłe funkcje. Do tej kategorii należały między innymi niektóre meble, których zgoła odmienne formy wynikały z ich przeznaczenia w całkowicie inaczej skonstruowanej przestrzeni mieszkalnej w Europie. Dzięki nieznanym zamorskim utensyliom, takim jak na przykład przyrządy optyczne, Japończycy zbliżali się do egzotycznych dla siebie zwyczajów i osiągnięć technicznych Zachodu.

Przykładem doskonale ilustrującym opisane tendencje jest prezentowany sepecik, mebel niewielkich rozmiarów, o bocznej ruchomej ściance, za którą skrywa się dziewięć szufladek ułożonych w czterech poziomych rzędach. Jedna z nich, umieszczona centralnie, była zamykana na kluczyk – dorobiony wraz z okuciem w XVIII wieku w Europie. Powierzchnia zewnętrznych ścianek mebla i lica szufladek pokryte są rozmaicie opracowanymi motywami wici roślinnych. Wśród splątanych gałęzi krzewu piwonii, zwojów bluszczu, liści klonu czy kwiatów wiśni można odnaleźć stylizowane sylwetki ptaków czy długorogich antylop. Wrażenie bogactwa dekoracji pogłębia inkrustacja macicą perłową, która, połyskując barwnymi refleksami, alternuje złocenia wykonane techniką prószoną na lace i ożywia mebel z ciemnymi, matowymi okuciami z brązu.

Jelec tarczowy – tsuba – to część miecza, uchodzącego za “duszę samuraja”. Tsuba chroniła dłoń przed ciosem przeciwnika, przyczyniając się jednocześnie do wyważenia broni – wyrównywała jej balans. Nadanie jelcom tarczowym, ważnym elementom japońskiego miecza, form inspirowanych zamorską dekoracją wskazuje, że w Japonii wysoko ceniono ten typ zdobień. Pomysł zapełniania powierzchni bogatym zdobieniem, zaczerpnięty z kultury europejskiej, przyjął wiele intrygujących form, a także zyskał szeroką akceptację, dzięki czemu przetrwał w płatnerstwie nawet do XVIII wieku, czego przykładem są prezentowane jelce tsuba.

Kurator wystawy: Beata Romanowicz