Strój Lajkonika, znajdujący się w zbiorach Muzeum Historycznego miasta Krakowa jest wyjątkowym dziełem w twórczości Stanisława Wyspiańskiego i jednocześnie wspaniałym darem artysty dla Krakowa.
Pod koniec XIX wieku kostium, który corocznie ubierał Lajkonik, zwany też Konikiem Zwierzynieckim, był lichej już jakości. Środki pieniężne, którymi dysponowała rodzina Micińskich, opiekująca się dorocznym obrzędem, wystarczały jedynie na najpotrzebniejsze przeróbki i naprawy. Dopiero przejęcie nadzoru nad tradycją Lajkonika przez Towarzystwo Miłośników Historii i Zabytków stworzyło możliwość zaprojektowania i wykonania zupełnie nowego stroju. Przedsięwzięcie to wymagało znacznych środków oraz zaangażowania talentu wielu osób. W związku z tym operacja ta została rozłożona przez Towarzystwo na kilka lat.
W 1901 roku dwaj członkowie Towarzystwa, Leonard Lepszy i Stanisław Cercha opracowali projekt samej drewniano-metalowej konstrukcji konika, której wykonanie zlecono firmie Rudolf Weill & Co. Osobno została sprawiona drewniana końska głowa z szyją przez rzeźbiarza Filipowicza z Dębnik. Całość została następnie obciągnięta skórą, dorobiono oczy i uprząż.
W 1903 roku historyk kultury i archiwista Adam Chmiel zajął się koordynacją prac nad nowy strojem Tatara i ubiorem konika. Zadanie wykonania projektów wziął na swoje barki Stanisław Wyspiański, który również należał do Towarzystwa.
W pierwszej kolejności wykonany został turban, a w 1904 roku pozostałe części stroju, które szyła i zdobiła pod kierunkiem Wyspiańskiego Maria Kopińska. Uzbrojenie Lajkonika: kordelas, łuk, kołczan ze strzałami (dwa ostatnie elementy obecnie zaginione) wykonał Antoni Bąkowski.
Strój ten był używany rokrocznie w pochodzie Konika Zwierzynieckiego do 1963 roku. Do 1939 roku przechowywano go w Archiwum Akt Dawnych przy ulicy Siennej 16, skąd członkowie orszaku Lajkonika wypożyczali kostiumy i pozostałe akcesoria każdorazowo przed corocznym pochodem.
Podczas okupacji niemieckiej, w obawie przed zniszczeniem, kostium był ukryty w gmachu Muzeum Przemysłowego. Po drugiej wojnie światowej trafił do zbiorów Muzeum Historycznego Miasta Krakowa. W 1963 roku, na zlecenie Muzeum, Spółdzielnia Przemysłu Artystycznego w Krakowie im. Stanisława Wyspiańskiego wykonała jego wierną kopię. Służyła ona w czasie kolejnych pochodów Lajkonika, a oryginalną wersję stroju można było oglądać na muzealnej wystawie.
Projekt stroju Lajkonika został przez Wyspiańskiego doskonale przemyślany. Artysta zastosował kilka nachodzących na siebie płaszczyzn, co pozwoliło na zastosowanie różnorodnej ornamentyki. Na czapraku dostrzeżemy zarówno wykonane z setek korali wzory zaczerpnięte z krakowskich strojów, jak również motywy wywodzące się ze sztuki islamu. W stroju czarnobrodego Tatara dostrzeżemy elementy kontuszowego stroju polskiego i ubioru tureckiego. Turban konika z pozoru nawiązuje do wschodniego nakrycia głowy. W rzeczywistości jego szpiczasty kształt może mieć wiele wspólnego z czapkami używanymi przez przebierańców zwanych Pucherokami, których pochody zobaczyć można było w Niedzielę Palmową w podkrakowskich wsiach. Zatknięty na końskim łbie pióropusz z białych strusich piór nadaje natomiast Lajkonikowi królewskiego majestatu i sprawia, że cała konstrukcja wydaje się większa niż jest w rzeczywistości.
Andrzej Iwo Szoka
kurator wystawy “Świat Lajkonika. Konik na świecie”
autor zdjęcia: Tomasz Kalarus
Leave a Reply